سنگ سیستم ادراری یک مشکل شایع جهانی بوده که شیوع آن بویژه درطی دو دهه اخیر، به دلیل نوع رژیم غذایی ( ازجمله افزایش چاقی) و نیز تغییر در سبک زندگی (کاهش فعالیت) افزایش چشم گیری داشته است. طبق مطالعات انجام شده در کشور میزان بروز سالانه بیماری در سال 2008، 136 نفر به ازای هر 100،000 نفر جمعیت عمومی بوده است. لازم به ذکر است کشور ایران از جمله کشورهایی است که در مسیر کمربند آفریقایی- آسیایی سنگ سیستم ادراری (شامل سودان، مصر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ایران، پاکستان، هندوستان، میانمار، تایلند، اندونزی و فیلیپین) قرار دارد.
در این راستا مرکز تحقیقات متعاقب انجام موفقیت‌آمیز طرح ملی-کشوری در خصوص اپیدمیولوژی سنگهای ادراری و طرحهای مرتبط دیگر که حاصل این پژوهشها در مقالات علمی ISIبه چاپ رسیده است، اقدام به تأسیس مرکز پیشگیری از سنگهای سیستم ادراری برای نخستین بار در کشور و خاور میانه نموده است.
مرکز پیشگیری از سنگهای کلیوی و مجاری ادراری دانشگاه با حضوردکتر مرضیه وحید دستجردی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دکتر شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت ودرمان مجلس، دکتر امامی رضوی معاون درمان وزارت بهداشت، دکتر آقاجانی مشاور وزیر ومدیرکل دفتر ارزیابی وعملکرد وپاسخگویی به شکایات وزارت متبوع، دکتر رزاقی رئیس دانشگاه و جمعی از اساتید و اعضای هیئت علمی مرکز پزشکی بیمارستان شهید دکتر لبافی نژاد، روز پنجشنبه 13 آبان ماه سال 1389 به طور رسمی افتتاح شد.
این مرکز به عنوان مرکز درمان مبتنی بر شواهد (EBMC: Evidenced Based Medical Center)توسط معاونت درمان وزارت بهداشت شناخته شده است.کلینیک پیشگیری از سنگ واقع در محل کلینیکهای تخصصی بیمارستان لبافی نژاد بوده و وابسته به مرکز تحقیقات بیماریهای کلیوی و مجاری ادراری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است که در آن گروهی از پزشکان متبحر و متخصص اورولوژی، نفرولوژی و تغذیه همکاری می نمایند. از بیماران مراجعه کننده به این کلینیک مشخصات دموگرافیک و آنتروپومتریک( قد و وزن و دور کمر) و شرح حال کامل پزشکی گرفته میشود. پس از آن تحت ارزیابی های متابولیکی لازم شامل آزمایش خون، آنالیز و کشت ادرار ، اندازه گیری متابولیتهای ادرار 24 ساعته و نیز آنالیز نمونه سنگ قرار می گیرند. پس از آماده شدن جواب آزمایشات و بر اساس نوع سنگ بیمار و نیز اختلال متابولیک مشاهده شده در ادرار 24 ساعته، بیماران تحت رژیم غذایی و در صورت لزوم داروی مربوطه قرار میگیرند . در این کلینیک برای اولین بار در ایران توسط نرم افزار مخصوص lithorisk ، وضعیت ادرار بیمار از نظر “Supersaturation” ارزیابی می شود که خود راهنمایی برای ارزیابی درمان و فالوآپ بیماران است. لازم به ذکر است کلیه اطلاعات بیماران در نرم افزار الکترونیکی مخصوص کلینیک پیشگیری از سنگ توسط همکاران پزشک و آزمایشگاه ثبت شده تا در پژوهشهای مورد نظر اعضاء هیئت علمی مورد استفاده قرار گیرند.
کلینیک در راستای گسترش فعاليت های خود و استقرار سيستم ارجاع آﻣﺎدﮔﻲ دارد ضمن پذیرش بیمارانی ﻛﻪ توسط متخصصین محترم اروﻟﻮژی، نفرولوژی و ساير پزشکان و ﻳﺎ دیگر ﻣﺮاﻛﺰ درمانی، با ارائه بهترین خدمات در خصوص پیشگیری از سنگ کلیه و مجاری ادراری بیماران با دستورالعملهاي تغذيه اي و دارويي، پيگيری های پس از درمان را انجام دهند.
از بین طرح های مرکز، مواردی که تا به حال منجر به راه اندازی تکنیک جدید و یا تولید محصول دارویی شده است به موارد ذیل میتوان اشاره نمود:
– علیرغم وجود روشهای جدید و دقیق آنالیز سنگ ادراری در سایر کشورها، در کشور ما تنها از روش سنتی آنالیز شیمیایی سنگ استفاده میشود که براساس مطالعات، درصد اشتباهات آن از 5/6 تا 94 درصد بسته به نوع اجزاء تشکیل دهنده متغیر است و در اکثر کشورها کنار گذاشته شده است. به این منظور مرکز تحقیقات بیماریهای کلیه به دنبال تهیه و راه اندازی روش اینفرارد اسپکتروسکوپی که روش معمول در آزمایشگاههای بالینی سایر کشورهای اروپایی و آمریکایی است ، می باشد.
– بر اساس مطالعات در پاتوژنز سنگهای ادراری ، سیترات ادرار دارای اهمیت ویژه ای است. بر این اساس داروی سیترات پتاسیم یکی از داروهای اصلی درزمینه پیشگیری و نیز درمان طیف وسیعی از سنگهای سیستم ادراری است. متاسفانه تا به امروز تنها فرم دارویی موجود این دارو در داروخانه های کشور، فرم پودر آن بوده است که ضمن اشکال درنحوه ی استفاده و مصرف دقیق میزان داروی تجویز شده توسط بیماران، عوارض متعدد و بویژه عوارض گوارشی آن برای اغلب بیماران بخصوص در مصرف طولانی مدت پودر سیترات پتاسیم غیرقابل تحمل است. مرکز تحقیقات بیماریهای کلیه و مجاری ادراری با همکاری موسسه تحقیقاتی و آموزشی نور (توان) و شرکت دارویی سبحان دارو موفق به طراحی و ساخت قرص سیترات پتاسیم (5 میلی اکی والان) با نام اوروسیترا شده است که با انجام کارآزمایی بالینی و تحلیل نتایج آن و ارائه به سازمان غذا و دارو طبق نامه مورخ 17/11/1395 درفهرست دارویی ایران ثبت شده و از اواخر سال 1396 وارد بازار دارویی کشور شده است.
مرکز تحقیقات از سالها قبل، سعی در تهیه راهنماهای (گایدلاینهای) بالینی برای بیماریهای شایع اورولوژی داشت که ضمن تأیید جوامع علمی و عوامل حکومتی، مورد استفاده برای پزشکان و بیماران باشد. روش تهیه گایدلاین ها توسط معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورد تأیید قرار گرفت و لذا مرکز بعنوان بعنوان واحد حاکمیت بالینی (KMU: Knowledge Management Unit) نیز شناخته شده است. حاصل این فعالیتها، تهیه گایدلاینهای مربوط به تشخیص و درمان سرطانهای مثانه، سرطان پروستات، سرطان کلیه، سرطان بیضه و نیز گایدلاین تشخیص، درمان و پیشگیری از سنگهای سیستم ادراری بوده است.