مطالعه ای تحت عنوان بررسی ملی سنگ مجاری ادراری ایران با شماره ی مصوب 989248 از مؤسسه ی ملی تحقیقات علوم پزشکی ایران به انجام رسید. پروتوکل مطالعه به اختصار در ادامه توضیح داده خواهد شد: این مطالعه بر اساس سرشماری سال 1395 و نرخ رشد تقریبی سالانه در هر استان که توسط سازمان آمار کشور منتشر شده بود، به انجام رسید.
بر اساس آخرین آمار کشوری میانگین تعداد افراد در هر خانوار 3.3 نفر بر آورد شده است و طبق مطالعات قبلی شیوع سنگ مجاری ادراری در ایران حدود 5 درصد تخمین زده می شود. با توجه به در نظر گرفتن دقت نسبی 0.05 حجم نمونه مورد نیاز برای این مطالعه حداقل 29196 شرکت کننده در سراسر کشور بود. با در نظر گرفتن نوع مطالعه و روش نمونه برداری (نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای)، حداقل تقریبا 1.5 برابر معادل 43794 شرکت کننده برای این مطالعه مورد نیاز بوده است. بنابراین حداقل 13271 خانوار برای رسیدن به کل جمعیت محاسبه شده مورد نیاز می بایست تحت بررسی قرار می گرفتند. از آن جایی که بر اساس گزارش مرکز آمار ایران پوشش تلفن خانوار در سطح کشور حدود 98.8 درصد می باشد. برای انتخاب تصادفی خانوار ها از هر استان از شماره تلفن استفاده کردیم. برای هر خانوار، از یک مصاحبه کننده تلفنی محلی (به ویژه مناطق ترک زبان، استان سیستان بلوچستان، بوشهر و خوزستان) که توسط پرسنل اصلی مطالعه آموزش دیده بودند، استفاده شد. برای هر خانواده اطلاعات در رابطه با کل اعضای خانواده ساکن در یک خانه توسط مصاحبه کنندگان مورد پرسش قرار گرفت. موارد پرسیده شده در مصاحبه شامل سؤالاتی در مورد وجود فعلی سنگ، عود سنگ، سابقه ی آن در گذشته و همین طور سابقه ی خانوادگی سنگ کلیه ، متغیر های دموگرافیک یا محیطی تاثیرگذار در شیوع سنگ مجاری ادراری بود.
نتایج بدست آمده به شرح زیر می باشد
به طور کلی 6.6 درصد از 44186 نفر شرکت کننده در مطالعه، سابقه ی تشکیل یا دفع سنگ مجاری ادراری حداقل یک بار در طول زندگی خود را داشته اند. بیشترین شیوع سنگ مجاری ادراری در استان سیستان و بلوچستان با 15.6 درصد و کمترین میزان شیوع در استان گلستان با 2.1 درصد گزارش شده است.
از لحاظ تقسیم بندی شهری-روستایی نیز استان های مختلف کشور از لحاظ شیوع سنگ مجاری ادراری مورد بررسی قرار گرفنتد. در مناطق شهری بیشترین شیوع سنگ در استان سیستان و بلوچستان با 16.4 درصد و ودر مناطق روستایی در استان البرز با 15.6 درصد مشاهده شد.
عوامل دموگرافیک مؤثر
به طور کلی، براساس نتایج مطالعه ی ما شیوع سنگ مجاری ادراری در طول زندگی در اقایان 7.9 درصد و در خانم ها 5.3 درصد بوده است که بدین معناست که شیوع سنگ مجاری ادراری در اقایان 48 درصد بیشتر از شیوع سنگ در خانم ها می باشد.
از لحاظ سکونت شهری-روستایی نیز شیوع سنگ در جوامع شهری 6.5 و در جوامع روستایی 6.8 درصد بوده است که از لحاظ اماری تفاوت، معنادار نبوده است. از لحاظ تفاوت جنسیتی مردان 53 درصد در جمعیت شهری و 36 درصد در جمعیت روستایی بیشتر از زنان به سنگ کلیه و مجاری ادراری مبتلا شده اند. از نظر تفاوت های قومیتی نیزشیوع سنگ مجاری ادراری در قوم بلوچ بیشتر از سایر اقوام ساکن در ایران مشاهده شده است. همچنین در مقایسه با قوم فارس، قوم های لر و ترک به ترتیب 21 و 15 درصد بیشتر و در قوم های عرب و کرد به ترتیب 11 و 4 درصد کمتربه سنگ کلیه و مجاری ادراری مبتلا شده اند.
در رابطه با سن نیز شیوع سنگ در بازه های ده ساله مورد بررسی قرار گرفته است که بر اساس نتایج به دست امده بیشترین شیوع سنی سنگ کلیه و مجاری ادراری در دهه ی سوم تا ششم زندگی مشاهده شده است (20 تا 60 سالگی).
عود، مشخصات جمعیتی و توزیع جغرافیایی از مجموع 2913 بیمار که سابقه ی حداقل یک نوبت ازتشکیل سنگ ادراری داشتند، 36.6٪ از آنها (1067 بیمار) دوره های مکرر سنگ ادراری داشتند. این به معنای شیوع 2.4 درصدی در طول عمر برای سنگ‌های ادراری راجعه است. از نظر پراکندگی جغرافیایی، بیشترین و کمترین میزان شیوع سنگ ادراری راجعه در طول عمر در جنوب شرقی (استان سیستان و بلوچستان (6.5 درصد)) و شمال (استان گلستان (0.1%)) ایران گزارش شده است. از کل جمعیت بیماران ما، 35.3٪ و 40.2٪ اولین عود خود را در طول پنج و ده سال اول پس از دوره اولیه تجربه کردند. که تقریباً می تواند به ترتیب به عنوان میزان عود 5 و 10 ساله توصیف شود. به طور مشابه، از کل جمعیت تشکیل دهنده سنگ های راجعه، 9/84 درصد و 6/96 درصد به ترتیب اولین عود خود را طی 5 و 10 سال اول گزارش کردند.سابقه خانوادگی و عود سنگبه منظور ارزیابی سهم احتمالی سابقه خانوادگی در سنگ‌های ادراری راجعه، بیمارانی که سابقه خانوادگی مثبت در هر یک از اعضای خانواده‌شان داشتند را با بیمارانی مقایسه کردیم که هیچ یک از اعضای خانواده‌شان سابقه قبلی سنگ‌های ادراری نداشتند. تجزیه و تحلیل ما نشان داد که سابقه سنگ کلیه در پدر ، مادر ، خواهر یا برادر بیمار با افزایش خطر ابتلا به سنگ های ادراری مکرر همراه بود. علاوه بر این، احتمال عود سنگ ادراری در بیمارانی که هم در پدر و هم در برادرانشان سابقه خانوادگی مثبت داشتند به‌طور معنی‌داری بیشتر از بیمارانی بود که مادران و خواهرانشان سنگ‌های ادراری داشتند. با این وجود، بین بیمارانی که سابقه خانوادگی مثبت در خواهر و برادر خود داشتند با بیمارانی که سابقه خانوادگی مثبت در هر دو والدین خود داشتند، تفاوت معنی داری از نظر عود وجود نداشت.سایر عوامل تعیین کننده عود سنگتجزیه و تحلیل رگرسیون لجستیک تک متغیره ما نشان داد که جنس مرد، سن کمتر در اولین دوره سنگ کلیه ، قومیت لر و سکونت در مناطق شهری همگی بر خطر عود سنگ تأثیر معنی‌داری داشتند. سپس ما تمام متغیرهایی را که در تحلیل‌های تک متغیره معنادار بودند، در یک مدل لجستیک چندگانه با اثرات مختلط قرار دادیم. این تجزیه و تحلیل چند متغیره نشان داد که سن در زمان اولین نوبت تشکیل سنگ و سابقه مثبت در پدر ،برادر یا خواهر بیمار پیش‌بینی‌کننده‌های مهم سنگ‌های ادراری راجعه محسوب می شوند.
